I prvi i poslednji dan Velikog rata bili su u Beogradu: Na današnji dan potpisana Beogradska vojna konvencija između Srbije i Mađarske

Četvorogodišnja grmljavina topova koja je spalila Evropu započela je u Beogradu 1914. godine, a četiri godine kasnije – upravo u istom gradu – spuštena je zavesa nad Velikim ratom. Na današnji dan, 13. novembra 1918, potpisana je Beogradska vojna konvencija, sporazum kojim su Srbija i Mađarska formalno okončale neprijateljstva i simbolično zatvorile poglavlje Prvog svetskog rata.

Malo ko od Beograđana zna da se tog 12. novembra hladnim i nadošlim Dunavom ka njima probija jedna omanja lađa neprijateljske ugarske vojske, dela ozloglašene Austrougarske čije kaznene ekspedicije su zavile Srbiju u crno tokom okupacije.

Ovaj brod ka beogradskom savskom pristaništu plovi u drugom danu mira, ali kroz teritorije kojima još gazi čizma mađarskog vojnika – Bačku, Banat i Baranju.

Mrak pada nad gradom koji tek čeka obnovu. Možda se još neki pešak užurbano šeta od današnjeg Narodnog muzeja ka hotelu Srpska kruna.

Taj hotel, koji je jedini bio pogodan da primi vojnu delegaciju Mađarske, danas više ne postoji – u njemu su prostor nakon Drugog svetskog rata dobile knjige, one koje su preostale nakon bombardovanja Narodne biblioteke. Jedno vreme su u njemu bile akademija i fakultet, a danas je to zgrada Biblioteke grada Beograda.

U 16 sati brod je uplovio u Beograd. U njemu se nalazio mađarski vrh, tačnije čelnici nove Mađarske demokratske republike, koja je nasledila Dvojnu monarhiju – Austrougarsku.

To su bili mirovni pregovori, a u Srpskoj kruni tešku noć proveli su grof Mihalj Karolji, vojni ministar i brojni drugi visoki mađarski zvaničnici.

Grad koji su napali i u kome je svetski rat i počeo, predstavnici poražene strane sada su obilazili zarad mirovnog sporazuma kojim će se obavezati da napuste teritorije sve do linije Segedin–Pečuj–Varaždin, gradova u Mađarskoj i Hrvatskoj gde treba da se povuče granica nove države – Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

U pitanju je Beogradska vojna konvencija, potpisana u zgradi današnjeg Narodnog muzeja, nekada Uprave fondova, gde je privremeno bila smeštena srpska Vrhovna komanda.

Sporazum u 18 tačaka, kojim je okončano ratno neprijateljstvo Srba i Mađara, potpisan je 13. novembra kasno uveče – dva dana nakon glavnog primirja u Francuskoj.

Potpis su sa savezničke strane dali srpski vojvoda Živojin Mišić i francuski general Pol Anri, a sa ugarske strane ministar vojni Bela Linder.

Pregovore su sa savezničke strane vodili i načelnik Operativnog odeljenja srpske Vrhovne komande Danilo Kalafatović, kao i maršal Luj Franše d’Epere.

Potpis je značio da savezničke trupe – srpske, francuske i britanske – preuzmu kontrolu nad teritorijom istočno od gornjeg toka reke Samoš i banatske teritorije južno od reke Moriš.

Mađari, poraženi u Velikom ratu, morali su da se povuku na sever, oslobode ratne i civilne zarobljenike i prepuste sve važne geostrateške tačke.

Trupe Antante mogle su da prolaze kroz Mađarsku, da se u njoj zadržavaju, a Mađarska je bila dužna da im pruži svu neophodnu pomoć.

Obaveza je podrazumevala i da će čak 3.000 ljudi iz Mađarske morati da pomaže Srbiji u osposobljavanju pruga, vodotokova i telekomunikacija.

Deonicu od Biblioteke do Narodnog muzeja danas možete preći za manje od 10 minuta, probijajući se kroz kolone turista i Beograđana u čuvenoj Knez Mihailovoj.

Setite se, međutim, te pustoši koja je mogla ostati za jednim tako strašnim ratom i zamislite kako je ova ulica tada izgledala.

Zamislite kako pred vama hoda delegacija poražene strane ka zgradi kroz čija vrata su prošli i Živojin Mišić i Franš d’Epere, da bi nekom neverovatnom pravdom okončala poslednji dan Prvog svetskog rata – na istom mestu gde je svetska klanica počela četiri godine ranije.

Kurir/Kaldrma