Srbija prvi put vidi skriveni crtež Albanske golgote dug 13 metara: Vojni muzej otkriva delo koje su vlasti decenijama zabranjivale (Foto)

Decenijama je tavorio u depou Vojnog muzeja, jer u državama u kojim živesmo nije bio podoban. Tek sada, kada se navršava 110 godina od Albanske golgote, javnost prvi put može da vidi ovaj crtež, koji na bezmalo 13 metara pokazuje svu žrtvu Srbije u Velikom ratu. I druge radove Bogosava Vojinovića Pelikana, nepravedno zaboravljenog, koji je svojim delima branio od zaborava ratne drugove, kad su ih vlasti zaboravile.

Foto: Marko Karovic

Kalemegdan. Dok promiču cevi svakojakih ubojitih sredstava kojima se Srbi boriše protiv okupatora još od Karađorđa, stižemo do Galerije Vojnog muzeja. Ove godine Vojni muzej slavi 147 godina postojanja. I to od onog rođendana kneza Milana Obrenovića te 1878, na koji potpisa ukaz o njegovom osnivanju, ali pre svega kad bi pročitana proklamacija o nezavisnosti Srbije. Muzej godišnjicu posvećuje čoveku za koga malo ko zna – Bogosavu Vojinoviću Pelikanu. Upisa se još kao gimnazijalac u dobrovoljce i bori se u oba balkanska rata. Bi tu i kad udariše Austrougari 1914.

Nepravedno je zaboravljen ovaj visokoodlikovani borac, slikar, karikaturista, publicista

– Želeli smo da izložbom „Slike rata u delima Bogosava Vojinovića Pelikana“ obeležimo i 110 godina od odbrane Beograda i od povlačenja srpske vojske i naroda, u kojoj je i sam Bogosav učestvovao. Prešao je i Albaniju, bio na Krfu i Bizerti, borio se na Solunskom frontu, pa čak i čuvao granicu do 1919. Nepravedno je zaboravljen ovaj visokoodlikovani borac, slikar, karikaturista, publicista, koji se trudio ne samo slikom nego i rečju da otrgne od zaborava stradanja i žrtve vojske i naroda u Velikom ratu. I to nam je zajednička misija – kazuje nam autorka izložbe, viši kustos dr Bojana Ilić dok nas sa ulaza mami crtež koji se pruža niz ceo zid.

1/8

Vidi galeriju

Izložba „Slike rata u delima Bogosava Vojinovića Pelikana“ u Vojnom muzeju Foto: Marko Karovic

Kralj Petar u kari koju vuku volovi, legendarna scena, odrpani i iscrpljeni srpski vojnici, opanaka više nema na prstima, oboleli vojvoda Putnik, koga nose njegovi vojnici – još jedna čuvena scena, regent Aleksandar, majka s bebom, sveštenstvo, zarobljenici, Kosta Pećanac, pas koji krenu za svojim gazdom… Tužna povorka koja ide u propast ili pobedu, ali nikako predaju…

– Jedan od glavnih povoda za izložbu je upravo ovaj crtež dugačak skoro 13 metara. Bogosav ga je radio godinu dana uoči 10. godišnjice od povlačenja. Na poleđini piše 1915, šifra „bivši ratnik“, što znači da ga je pripremao za neki konkurs. Ovo je zapravo nacrt zidne slike koji je prvi put izložen 1938. na Bogosavljevoj samostalnoj izložbi.Crtež je Vojni muzej otkupio 1963. od njegovog brata Dragiše, a bio je u depou više decenija, jer sadrži ličnosti koje u ono vreme nisu prikazivane, počev od kralja Petra i regenta Aleksandra – kazuje Ilićeva, te dodaje da stvari prikazuje simbolički, jer se svi ti ljudi nisu povlačili zajedno.

Tu je i interaktivna prezentacija na kojoj crtež prate istorijski podaci i dokumentarne fotografije. Jer Pelikan se oslanjao i na poznate ratne fotografije Riste Marjanovića, poput one Vezirovog mosta, Vladimira Becića… Pa u prezentaciji kraj čuvenih volova koji vuku kralja Petra možemo saznati da je srpska vojska imala 65.700 volova, koji su vukli 30.000 komorskih kola. Sva se kola moraše spaliti kad krenuše preko Albanije, a volove, koji ne lipsaše od gladi, klaše za ishranu.

Foto: Marko Karovic

Plakati – umetnost na ulicama

U vitrini i novinarski isečci o Pelikanovim izložbama, a na zidu i plakat, zapravo njegova rekonstrukcija.

– Lično je radio plakate, na kojima su predstavljeni njegovi ratni drugovi. Te unikate, jer ih nije štampao, lepio je po celom gradu. Neobična pojava u Beogradu, umetnost na ulicama – kazuje Ilićeva.

 Tema žrtve srpskog naroda

– Pridavao je važnost dokumentarnosti, pa mu poziraju seljaci koji su 1915. na ramenima, kroz albanske smetove, nosili vojvodu Putnika – Petar Lazarević i Stanojlo Stanojević iz Deonice na Ibru i još dvojica – kazuje autorka.

Ta 1915. i žrtva glavna je preokupacija slikara. Promiču i slike povlačenja preko Kosmeta, u snegu se ističu Pećka patrijaršija, Gračanica. Slede potresne slike Vida, ostrva smrti, gde su kao oltar na kome svoj život polažu za otadžbinu prikazani mučenici – srpski vojnici. Plava grobnica…

– Tema žrtve srpskog naroda isticana je i u međunarodnom kontekstu radi pozicije Kraljevine SHS, odnosno Jugoslavije, i prikazivanja žrtve podnete za pobedu saveznika – veli Ilićeva.

1/35

Vidi galeriju

Izložba „Slike rata u delima Bogosava Vojinovića Pelikana“ u Vojnom muzeju Foto: Marko Karovic

I sve to iako nije imao formalno obrazovanje. Stipendija tražena 1919. nije dobijena. Upravo zato je osporavan.

– Stručna javnost mu nije bila naklonjena, jer je hrabro ulazio u slikanje monumentalnih, mnogoljudnih scena, na kojima se vide nedostaci njegovog akademskog obrazovanja. Međutim, kako su se umetnici između dva svetska rata retko vraćali na temu rata, jer su se okrenuli temama moderne umetnosti, Bogosav je imao veliku pažnju novinara i ratnih drugova. Smatrali su ga slikarom od nacionalnog interesa. Imao je čak 11 samostalnih izložbi u međuratnom periodu, čime ni akademski umetnici nisu mogli da se pohvale – ističe kustoskinja.

Foto: Marko Karovic

Karikature

Znao je Pelikan i da kroz karikaturu udari po sistemu i političarima koji su u novoj državi profitirali, a zaboravljali su ratne mu drugove, na čijoj krvi je i država nastala. Takođe, velika inspiracija bio mu je Branislav Nušić, čije je karikature ovde prikazane načinio. Pa i onu kao pisca čuvenog dela „1915“, koje je Nušić posvetio jedincu Strahinji Banu, koji poginu kao jedan od 1300 kaplara.

Uprkos nedostatku obrazovanja, najveće priznanje daje mu slikar Miodrag Petrović – na portretu ga je prikazao s kičicom i paletom, glavnim slikarskim atributima.

Kao slikar Muzeja Grada Beograda, naročito je Pelikan slikao Beogradsku tvrđavu, koju je smatrao kičmom identiteta. Beležio je, kako na slikama vidimo, transformaciju prestonice iz kasabe u moderan grad, susrete trošnih kuća i višespratnica. I konačno, danas se vratio Pelikan na svoj Kalemegdan, gde nam se prikazuje do kraja novembra…